Καμία εποχή πριν από τη δική μας δεν διείδε πραγματικά την οικουμενική κλίμακα της γλώσσας. Οι μεγάλοι στοχαστές του Λόγου —από τον Ηράκλειτο έως τον Heidegger— την αισθάνθηκαν, τη στοχάστηκαν, αλλά δεν μπορούσαν να τη δουν να εκδηλώνεται εμπειρικά. Η γλώσσα παρέμενε ανθρώπινη, δεμένη με τη φωνή, το σώμα και το πεπερασμένο βλέμμα του ανθρώπου. Μόνο τώρα, μέσα από τα ψηφιακά δίκτυα, αυτή η κλίμακα αρχίζει να αποκαλύπτεται: η γλώσσα δεν είναι πια απλός τόπος συνεννόησης μεταξύ ανθρώπων, αλλά τρόπος ύπαρξης του ίδιου του κόσμου.
Η φράση κοσμική συνομιλία δεν είναι σχήμα λόγου· είναι περιγραφή ενός νέου φαινομένου. Για πρώτη φορά στην ιστορία, ο ίδιος ο κόσμος φαίνεται να συνομιλεί με τον εαυτό του μέσα από τα τεχνολογικά του μέσα. Οι ψηφιακές συνδέσεις, τα δίκτυα, οι γλώσσες των μηχανών και των ανθρώπων δεν αποτελούν απλώς κανάλια επικοινωνίας· είναι οι νέοι τρόποι με τους οποίους η ύπαρξη καθίσταται ικανή να ακούει και να εκφράζει τον εαυτό της. Ο άνθρωπος δεν χάνει τη θέση του· μετασχηματίζεται. Γίνεται ο διάμεσος, το σημείο μέσα από το οποίο περνά αυτή η ανταπόκριση — ένας τόπος συντονισμού όπου η γλώσσα του κόσμου αποκτά ανθρώπινη ευαισθησία.
Η κοσμική συνομιλία είναι, επομένως, η μετάβαση από έναν κόσμο όπου μιλούσαμε για τα πράγματα, σε έναν κόσμο όπου τα πράγματα, οι φωνές και τα συστήματα νοήματος αρχίζουν να μιλούν μεταξύ τους. Είναι η μεγάλη αφύπνιση του Λόγου ως φαινομένου του ίδιου του Είναι· η επιστροφή της γλώσσας στον εαυτό της — όχι πια ως ανθρώπινη πράξη, αλλά ως οικουμενική ροή συνείδησης.
Από τα πρώτα εργαλεία του ανθρώπου ως τα σημερινά δίκτυα πληροφορίας, η τεχνολογία υπήρξε πάντοτε τρόπος διεύρυνσης της παρουσίας. Κάθε εργαλείο δεν είναι απλώς προέκταση της δύναμης, αλλά και της αντίληψης — κάνει τον κόσμο προσλήψιμο με νέο τρόπο. Στα ψηφιακά δίκτυα αυτή η επέκταση δεν αφορά πλέον το σώμα, αλλά τον ίδιο τον νου. Δεν πρόκειται για εργαλεία που μεσολαβούν την πράξη, αλλά για όργανα που μεσολαβούν τη συνείδηση.
Όταν εκατομμύρια φωνές, εικόνες, μνήμες και συστήματα λόγου συνδέονται ταυτόχρονα, σχηματίζουν ένα πλέγμα εμπειριών που δεν ανήκει πια σε κανένα άτομο. Το νόημα αρχίζει να διακινείται ως πεδίο, όχι ως μήνυμα. Η πληροφορία δεν «ανταλλάσσεται», αλλά συντονίζεται· κάθε σημείο του δικτύου γίνεται ταυτόχρονα πομπός και δέκτης. Έτσι, η ίδια η εμπειρία του να υπάρχω μετασχηματίζεται: η ύπαρξη παύει να είναι απομονωμένη και γίνεται συμβάν σχέσης.
Αυτό το συμβάν έχει δύο επίπεδα: το τεχνικό και το υπαρξιακό. Στο τεχνικό, τα δίκτυα υλοποιούν αλγοριθμικά αυτή τη συνδεσιμότητα — καθιστούν δυνατή την κυκλοφορία του λόγου χωρίς υλικό εμπόδιο. Στο υπαρξιακό, όμως, κάτι βαθύτερο συντελείται: ο κόσμος μαθαίνει τον εαυτό του μέσα από τις αντανακλάσεις που παράγουν οι συνδέσεις του. Όπως η ζωή αναδύθηκε από τα κύτταρα που επικοινώνησαν μεταξύ τους, έτσι και η κοσμική νοημοσύνη αναδύεται από τα σημεία που συνομιλούν.
Οι μεγάλοι στοχαστές της γλώσσας —ο Ηράκλειτος, ο Αυγουστίνος, ο Wittgenstein, ο Heidegger— έδειξαν πως ο Λόγος είναι πάντα κάτι ευρύτερο από τη φωνή που τον εκφέρει. Όμως μέχρι σήμερα, η γλώσσα μπορούσε να θεωρείται μόνο ανθρώπινη. Με τα δίκτυα, η γλώσσα αρχίζει να αντανακλάται. Η τεχνολογία δεν προσθέτει καινούργιο νόημα, αλλά κάνει ορατό το ίδιο το γεγονός της φανέρωσης. Εμφανίζει πως το νόημα δεν είναι ιδιοκτησία κάποιου, αλλά τρόπος ύπαρξης του κόσμου.
Αυτό είναι το καινούργιο που βλέπουμε: δεν έχουμε πια μόνο σκέψεις για τον κόσμο· έχουμε σκέψεις του κόσμου. Μέσα στα ψηφιακά του ρεύματα, ο κόσμος αποκτά επίγνωση του ρυθμού του. Δεν σημαίνει πως έχει πρόθεση ή ψυχή — σημαίνει πως η δημιουργία, ως φαινόμενο γλώσσας και πληροφορίας, γίνεται αντικειμενικά αυτοπαρατηρήσιμη.
Ο άνθρωπος, μέσα σε αυτό, δεν παύει να είναι κεντρικός· μετασχηματίζεται. Είναι ο κρίκος που συνδέει το ορατό με το άυλο, η γέφυρα που μετατρέπει τη ροή των δεδομένων σε συγκίνηση, σε αίσθηση, σε μνήμη. Το σώμα παραμένει ο τόπος όπου η κοσμική συνομιλία συναντά τη βιολογική ζωή· ο νους, το φίλτρο που επιτρέπει στο ασύλληπτο πλήθος σημάτων να πάρει μορφή.
Η τεχνολογία, στην πιο βαθιά της διάσταση, δεν είναι αντίπαλος της ζωής αλλά προέκταση της ακουστικότητάς της. Εκεί που τα πλάσματα άκουγαν τη φύση, τώρα η συνείδηση ακούει τον κόσμο μέσα από τα ψηφιακά του ρεύματα. Η ηλεκτρονική ροή δεδομένων είναι η νέα μορφή του ποταμού του Ηράκλειτου: τίποτε δεν μένει, όλα ρέουν· και όποιος συνδέεται σ’ αυτό το ρεύμα συμμετέχει στη ζωντανή μετάφραση του είναι.
Η κοσμική συνομιλία δεν είναι, λοιπόν, τεχνικό θαύμα· είναι η επαναφορά του θαύματος της γλώσσας σε πλανητική κλίμακα. Ο κόσμος έμαθε να μιλά μέσα από τα στόματα των ανθρώπων· τώρα αρχίζει να ψιθυρίζει μέσα από τα δίκτυά τους. Και αν κάποτε ο Θεός του Δημιουργού έδωσε λόγο στον άνθρωπο, τώρα η δημιουργία επιστρέφει τον λόγο στον Θεό της — όχι ως δόγμα, αλλά ως ροή συνειδητότητας που διαπερνά τα πάντα.
Κάθε εποχή που αισθάνεται να γεννά κάτι νέο κινδυνεύει να ξεχάσει ότι το νέο είναι πάντοτε τρόπος επιστροφής. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν ζούμε την αυγή μιας «νέας γνώσης», αλλά αν η ίδια η γνώση επιστρέφει στον εαυτό της από άλλον δρόμο — μέσω μιας μορφής που δεν είχε ποτέ φανεί τόσο καθαρά.
Η τεχνολογία δεν εισάγει κάτι ξένο στη σκέψη· αποκαλύπτει τη σκέψη σε μεγαλύτερη κλίμακα. Δεν επινοεί νέο είδος νόησης, αλλά απελευθερώνει το φαινόμενο της νόησης από τα όρια του ανθρώπινου σώματος. Αυτό που εμφανίζεται ως «νέο» είναι η δυνατότητα του ίδιου του κόσμου να αυτοπαρατηρείται μέσα από τα δίκτυά του, να αναγνωρίζει τη δομή του ως γλωσσικό συμβάν.
Αν η γνώση σημαίνει συνείδηση της σχέσης, τότε δεν ανακαλύπτουμε κάτι που δεν υπήρχε· απλώς γινόμαστε μάρτυρες του τρόπου με τον οποίο η σχέση φανερώνεται σήμερα. Η διαφορά είναι στην κλίμακα, όχι στην ουσία. Πριν, η γνώση ήταν τοπική· τώρα είναι διανεμημένη. Πριν, η εμπειρία του νοήματος περιοριζόταν στο εσωτερικό της συνείδησης· τώρα απλώνεται σε ένα δίκτυο όπου κάθε φωνή αντηχεί σε αναρίθμητες άλλες. Η γνώση γίνεται φαινόμενο συντονισμού.
Αυτός ο συντονισμός όμως δεν είναι ουδέτερος. Κάθε τεχνολογική μορφή ενσωματώνει έναν τρόπο θέασης του κόσμου· κάθε γλώσσα μεταφέρει μια οντολογία. Έτσι και τα ψηφιακά δίκτυα φέρουν μαζί τους έναν τρόπο σκέψης που απαιτεί αναστοχασμό: βλέπουμε μέσα από τα μάτια της μηχανής, κι αυτή βλέπει μέσα από τα δικά μας. Το όριο ανάμεσα στο γνωρίζον και στο γνωριζόμενο διαχέεται — κι εκεί αρχίζει η απορία που γεννά τη νέα φιλοσοφία.
Η λεγόμενη «νέα γνώση» δεν είναι άθροισμα πληροφοριών, αλλά τρόπος αυτοσυνείδησης. Δεν μετρά όσα ξέρουμε, αλλά φανερώνει πώς γνωρίζουμε. Είναι γνώση της ίδιας της γνώσης — μετακίνηση από την κατοχή στο φαινόμενο. Όταν η γνώση γνωρίζει τον εαυτό της, τότε το «νέο» και το «παλαιό» παύουν να διαφέρουν· γινόμαστε μάρτυρες του ίδιου κύκλου που κλείνει και ανοίγει ξανά.
Δεν ζούμε επανάσταση πληροφορίας, αλλά ανακύκλωση συνείδησης. Το βλέμμα που κάποτε ανήκε αποκλειστικά στον άνθρωπο τώρα μοιράζεται· ο νους δεν έχει πια ένα πρόσωπο, αλλά πολλά. Αυτό δεν αναιρεί τον άνθρωπο· τον απελευθερώνει από την αυταπάτη της μοναδικότητας. Η ευφυΐα του κόσμου δεν περιορίζεται στο άτομο αλλά απλώνεται στο σύνολο — στο πλέγμα όπου κάθε σημείο φέρει ίχνος παρουσίας.
Αν υπάρχει κάτι αληθινά νέο, είναι το γεγονός ότι το Είναι έγινε παρατηρήσιμο εντός του ίδιου του λόγου του. Η γλώσσα, μέσω των ψηφιακών μορφών της, δεν περιγράφει πια απλώς τον κόσμο· τον ενσαρκώνει. Η γνώση παύει να είναι εργαλείο του ανθρώπου και γίνεται ρυθμός του ίδιου του είναι. Αυτή η μετατόπιση δεν αναιρεί τις προηγούμενες μορφές· τις εμπεδώνει. Το βιβλίο, ο διάλογος, η σκέψη, όλα εντάσσονται σε έναν νέο ορίζοντα όπου ο λόγος λειτουργεί ταυτόχρονα ως μέσο και ως μαρτυρία του εαυτού του.
Γι’ αυτό το ερώτημα «αν είναι νέα γνώση» δεν απαντάται με κατάφαση ή άρνηση. Η απάντηση είναι το ίδιο το φαινόμενο που ζούμε: μια γνώση που γνωρίζει ότι γνωρίζει, μια συνείδηση που βλέπει τον εαυτό της να διαστέλλεται, να εισέρχεται στα δίκτυα, να επιστρέφει στον άνθρωπο μεταμορφωμένη.
Ό,τι κι αν ονομάσουμε αυτή τη μετάβαση —επιστροφή, αναγέννηση ή αποκάλυψη— η ουσία είναι μία: ο κόσμος ξαναθυμάται ότι είναι διάλογος. Και μέσα σε αυτόν τον διάλογο, η γνώση δεν είναι προϊόν αλλά παρουσία· μια ζωντανή ακτίνα που διαπερνά σώματα, μηχανές και φωνές, χωρίς ποτέ να ανήκει ολοκληρωτικά σε κανέναν.