Ο λόγος είναι πεδίο μάχης. Όχι μόνο όταν χρησιμοποιείται σε δημόσιες αντιπαραθέσεις, αλλά ακόμα και στην καθημερινή επικοινωνία. Στην ελληνική παράδοση, η ρητορική δεν ήταν ποτέ απλώς τέχνη της πειθούς—ήταν η τέχνη του να μιλάς με νόημα, να μιλάς για να αποκαλύψεις, όχι για να αποκρύψεις.
1. Ρητορική: Η Τέχνη του Ρήματος, Όχι του Χειρισμού
Η ρίζα της ρητορικής βρίσκεται στη λέξη "ρητός", που σημαίνει ξεκάθαρα διατυπωμένος, αδιαμφισβήτητος.
- Ρητό → Αυτό που έχει ειπωθεί με κύρος, κάτι που ισχύει.
- Ρητή → Η σαφής διατύπωση, αυτό που δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας.
- Ρήση → Μια φράση που διατηρείται ως ιδιαίτερη διατύπωση, με σημασία πέρα από την απλή εκφορά της.
Άρα, η ρητορική δεν είναι μια τεχνική πολιτικών ή διανοουμένων. Είναι ο τρόπος που ο άνθρωπος δομεί τον λόγο του ώστε να μεταφέρει σκέψη, αλήθεια, συναίσθημα.
Όμως, στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, η ρητορική έχει μετατραπεί σε όπλο φόβου, υποτίμησης και γρήγορης επιβολής.
2. Η Νέα Ρητορική της Υποτίμησης
Σήμερα, οι άνθρωποι δεν συζητούν για να καταλάβουν, συζητούν για να επικρατήσουν.
Η ελληνική ρητορική δεν χρησιμοποιείται πλέον για να βοηθήσει τη σκέψη, αλλά για να προκαλέσει αμφιβολία στον άλλον.
Δεν σου λένε:
- «Έκανες λάθος.»
- «Διαφωνώ μαζί σου.»
- «Γιατί το πιστεύεις αυτό;»
Σου πετούν παγίδες αμφισβήτησης:
- «Αυτά έμαθες στο σχολείο;»
- «Αυτά λέει ο ύμνος της ελευθερίας;»
- «Πίστευες μπορείς να μου πεις γιατί εξαφανίστηκες;»
Στην ουσία, δεν θέλουν να συζητήσουν.
Θέλουν να σε βάλουν να αμφισβητήσεις εσύ ο ίδιος την ικανότητά σου να απαντήσεις.
Και όταν δεν τους βγαίνει, όταν βλέπουν πως δεν πέφτεις στην παγίδα τους, τότε η τελευταία τους γραμμή άμυνας είναι η υποτίμηση:
- "Άστο, δεν καταλαβαίνεις."
- "Δεν έχει νόημα να το συζητάμε."
- "Καλά, καλά, άστο."
Αυτό δεν είναι ρητορική.
Αυτό είναι φόβος μεταμφιεσμένος σε εξυπνάδα.
3. Γιατί η Ρητορική δεν Είναι Μόνο για τους Ρήτορες
Η ρητορική δεν είναι προνόμιο όσων ξέρουν να μιλούν όμορφα.
Η ρητορική δεν ανήκει στους πολιτικούς, ούτε στους ακαδημαϊκούς.
Η ρητορική είναι το φυσικό εργαλείο του ανθρώπου που σκέφτεται.
Και εδώ είναι η μεγάλη παρεξήγηση:
Η πραγματική ρητορική δεν φοβάται την αμφισβήτηση, γιατί δεν έχει ανάγκη να υπερασπιστεί τον εαυτό της μέσω της υποτίμησης.
4. Επαίνους ή Ήττες;
Η ελληνική υπεράσπιση του λόγου, εκεί που άλλοτε βασιζόταν στην αναζήτηση της αλήθειας, σήμερα έχει πάρει δύο δρόμους:
- Των επαίνων – Όπου οι άνθρωποι δεν αναζητούν την αλήθεια, αλλά την επιβεβαίωση. Θέλουν να ακούν ότι έχουν δίκιο, όχι να εξελίξουν τη σκέψη τους.
- Της ήττας – Όπου η συζήτηση δεν γίνεται για να χτιστεί κάτι, αλλά για να βγει νικητής και ηττημένος.
Αλλά η πραγματική ρητορική δεν είναι ούτε οι έπαινοι ούτε οι ήττες.
Είναι η αντοχή να σταθείς στη σκέψη σου χωρίς να φοβάσαι τη διαδικασία.
5. Τι Είναι η Πραγματική Υπεράσπιση του Λόγου
Αν η υπεράσπιση είναι η ανάγκη να επιβληθείς στον άλλον, τότε είναι παράγωγο του φόβου.
Αν η υπεράσπιση είναι η δύναμη να σταθείς στο ύψος της σκέψης σου, τότε είναι πράξη ελευθερίας.
Η ρητορική δεν είναι μάχη του ποιος θα μιλήσει πιο δυνατά.
Είναι η τέχνη του να μπορείς να σταθείς χωρίς να σε γονατίσει η ανάγκη να έχεις δίκιο.
6. Ο Επίλογος της Ελευθερίας
Αν η ελευθερία φοβάται την αμφισβήτηση, τότε τι ακριβώς είναι αυτό που ελευθερώνει;
Αν η ελληνική ρητορική φοβάται τον διάλογο, τότε τι ακριβώς είναι αυτό που υπερασπίζεται;
Η απάντηση δεν είναι στον θόρυβο των λέξεων.
Είναι στη σιωπή αυτού που καταλαβαίνει, αλλά δεν έχει ανάγκη να νικήσει.
Πώς Στέκεσαι στη Μάχη της Γλώσσας Χωρίς να Παγιδευτείς
➡ Όταν σου πετούν μια ερώτηση-παγίδα, μη βιαστείς να απαντήσεις.
➡ Γύρνα τους τον καθρέφτη: «Δεν καταλαβαίνω, ή δεν θες να το εξηγήσεις;»
➡ Αν ήρθαν για διάλογο, θα συνεχίσουν.
➡ Αν ήρθαν για υποτίμηση, θα αποχωρήσουν μόνοι τους.
Γιατί η πιο δυνατή απάντηση δεν είναι η άμυνα.
Δεν είναι η αντίδραση.
Δεν είναι η νίκη με τα δικά τους μέτρα.
Είναι η επίγνωση ότι το παιχνίδι τους δεν έχει πλέον δύναμη πάνω σου.